Overige voorbeelden

Collectief eigendom zou geen uitzondering moeten zijn

Ik ben sinds we als collectief de OT301 in Amsterdam aankochten betrokken bij en erg bewust van collectief eigendom als eigendomsconstructie. In de loop der jaren is mijn interesse voor collectief eigendom alleen maar toegenomen, aanvankelijk omdat ik de OT301 zo’n fijne plek vond en blij was dat we het pand op deze manier veilig hadden gesteld. Later nam de interesse voor collectief eigendom toe doordat ik me steeds bewuster werd van de systemen waarop onze samenleving is gebouwd en de dominante rol die eigendom daarin speelt.
Ik denk dat collectief eigendom geen uitzondering zou moeten zijn. Het zou geen bijzondere of dappere daad moeten zijn die slechts door een aantal eigenwijze types wordt gebruikt om projecten/dromen te realiseren. Collectief eigendom zou de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Het zou overal in alle sectoren moeten worden toegepast, als alternatief voor de neoliberale gedachte dat alles volgens een marktsysteem zou moeten werken. Collectief eigendom zou door overheden en gemeentes gestimuleerd moeten worden, omdat het perfect aansluit op de taak van de overheid en gemeenten. Namelijk, ervoor zorgen dat we in een gezonde, eerlijke, betaalbare samenleving leven die goed werkt voor iedereen, niet alleen voor degenen met veel geld. Niet enkel een marktgerichte samenleving, maar een samenleving die in balans is met de natuur en met respect en zorg voor toekomstige generaties.

Een tipje van de sluier
We hebben in voorgaande hoofdstukken gezien hoe collectief eigendom kan werken in het geval van huisvesting, vrijplaatsen, voedselproductie en natuurbescherming. Veel mooie voorbeelden in verschillende constructies die allemaal vanuit dezelfde principes werken.
In dit hoofdstuk voegen we daar een aantal andere mooie voorbeelden aan toe. Zoals eerder gezegd, dit is slechts een klein deel van wat er allemaal al in coöperatieve vorm is en wat er allemaal nog meer mogelijk is. We hebben tot nu toe helaas de tijd en de middelen niet gehad om ons toch al behoorlijk uitgebreide project nog groter te maken en alle voorbeelden een plakje te geven. Dat gaat wel gebeuren in de komende jaren, dus laat het ons vooral weten als je andere mooie voorbeelden kent die goed in deze webdocu passen.

Als gevolg van deze privatisering zijn er meer heftige prijsschommelingen, veel ontevredenheid, schimmige contracten en worden de arbeidsvoorwaarden voor werknemers uitgekleed.

Energiecoöperaties
Zoals iedereen waarschijnlijk weet leven we in een energie behoeftige maatschappij. Van gas en elektriciteit voor onze huishoudens en kantoren tot de immense datacentra, crypto transacties, sociale media, digitale communicatie, elektrische fietsen, smartphones, enzovoorts. Meer en meer van onze gereedschappen, gebruiksvoorwerpen en diensten slurpen energie. Die energie moet op een ‘groene’ manier worden opgewekt en dat betekent stoppen met fossiele brandstoffen. De effecten van de fossiele industrie zijn dusdanig dat het menselijk en al het niet-menselijke leven in gevaar wordt gebracht. Onze behoefte aan energie is zo groot dat zonne- en windenergie (nog) niet voldoende zijn om in al onze behoefte te voorzien en van kernenergie weten we dat er zeer gevaarlijk afval overblijft waarmee we toekomstige generaties niet mee mogen opschepen.
De meest simpele, goedkope en gezonde oplossing is het verminderen van ons verbruik. Ik ben er 100% van overtuigd dat we met een paar knappe koppen een hele rits oplossingen kunnen bedenken die ons verbruik met gemak halveren. Stel je eens voor wat voor winst dat zou betekenen op zoveel verschillende terreinen. Helaas is besparen niet populair en maken overheden geen prioriteit van het energieverbruik aan banden leggen. Liever kijkt men door de economische bril naar hoe er meer kan worden opgewekt om in de groeiende behoeftes te blijven voorzien.
Vroeger werd de energiesector voornamelijk door de overheid gereguleerd. Centraal geregeld en gelijk voor iedere inwoner. Net als in zoveel andere sectoren heeft men de energiesector helaas geprivatiseerd, of geliberaliseerd zoals de aanhangers van de marktwerking het liever noemen. In 2004 is deze privatisering hier in Nederland doorgevoerd om de concurrentie tussen verschillende leveranciers te bevorderen, nieuwe leveranciers tot de markt toe te laten en de consument meer keuzevrijheid te geven. Als gevolg van deze privatisering zijn er meer heftige prijsschommelingen, veel ontevredenheid, schimmige contracten en worden de arbeidsvoorwaarden voor werknemers uitgekleed. Ook zijn energiebedrijven marktpartijen die winstmaximalisatie nastreven en zich niet focussen op het verbeteren van de sector ten behoeve van het klimaat. Privatiseren loopt over het algemeen meestal uit op toenemende kosten en afnemende prestaties.
Energiecoöperaties zijn coöperaties die zich richten op een voor iedereen toegankelijke, democratisch gecontroleerde en duurzame energievoorziening. Daar wordt ook winst gemaakt, maar die winst wordt geherinvesteerd in de doelstelling van de coöperatie of vloeit terug naar de gemeenschap. Er is geen winst die wordt uitgekeerd aan aandeelhouders. Energiecoöperaties zijn niet zo nieuw. In Duitsland en de Verenigde Staten ontstonden rond 1935 al de eerste energie coöperaties en in Nederland rond 1980, maar pas na 2000 ontstonden er meerdere. In dit hoofdstuk is er aandacht voor een tweetal energiecoöperaties: Amsterdam Energie en Amsterdam Wind. De eerste focust op zonnepanelen, de ander op windenergie. Beide projecten zijn in collectief eigendom en houden zich bezig met het opwekken van groene energie voor zowel particulieren als bedrijven. De coöperatieve sector in het opwekken van energie is voornamelijk ontstaan vanuit onvrede met de overheid en spelers op de markt die de energietransitie en bijbehorende verantwoordelijkheden niet serieus genoeg nemen. Hieruit blijkt weer dat het model van collectief eigendom een perfecte optie is om het heft in eigen handen te nemen en met de juiste intenties te ondernemen.

Diepvriescoöperaties
Van de energiesector naar een diepvriescoöperatie lijkt een hele stap, maar het heeft meer met elkaar te maken dan je denkt.
Terwijl we deze webdocu aan het maken waren, hoorde ik toevallig op het jeugdjournaal dat de stekker bij Diepvriescoöperatie Zijderveld er na een lang bestaan uit werd getrokken. Ik had nog nooit van een diepvriescoöperatie gehoord, maar mijn interesse was natuurlijk gewekt. Na een paar e-mails en telefoontjes mochten we langskomen in Zijderveld (vlakbij Utrecht). Hier hoorden we over het ontstaan en einde van deze diepvriescoöperatie. De details van dit verhaal kun je lezen/horen op de betreffende pagina, maar ik wilde het voorbeeld benoemen, omdat ik het prachtig vond om te horen dat er vroeger in kleine dorpen op het platteland gezamenlijke diepvriezen waren. Het waren kleine huisjes met grote lades van ongeveer 100-250 liter voor de bewoners van het dorp die daar vlees, groente en fruit in bewaarden.
Anno 2023 is het idee van een gezamenlijke diepvries best uitzonderlijk. Tegenwoordig heeft iedereen met genoeg geld en ruimte een eigen diepvries of ijskast met vriesvak in huis staan. Ongebruikelijk voor onze tijd, maar een prachtig voorbeeld van een collectieve voorziening. Het zette mij meteen aan het denken over het feit dat we het normaal vinden dat in elk huishouden alles, of zoveel mogelijk aanwezig is zodat er zo min mogelijk gedeeld of geleend hoeft te worden. Denk bijvoorbeeld aan ladders, hogedrukspuiten, boormachines, printers, wasmachines, sapcentrifuges, staafmixers en ga zo maar door. Ons hele huis staat vol met apparaten die we weinig gebruiken en dus heel makkelijk gedeeld zouden kunnen worden. Het is misschien iets minder comfortabel en luxueus dan alles zelf bezitten, maar in het grotere plaatje veel slimmer, socialer, goedkoper en duurzamer.
Om terug te komen op de link met energiesector, diepvriescoöperatie Zijderveld is er eind 2022 mee gestopt omdat de energiekosten zo hoog werden dat het project onbetaalbaar werd. Je zou verwachten dat men gestopt is, omdat men tegenwoordig thuis wel een diepvries heeft staan, maar dat was niet het geval. Het waren de kosten van de energie die een van de laatst overgebleven diepvriescoöperaties van Nederland de nek om heeft gedraaid. Eeuwig zonde, want niet alleen de diepvries als collectieve voorziening, maar ook een sociaal bindend element in het dorp is daardoor verloren gegaan.

Kampeerterreinen
Een ander mooi voorbeeld dat ik per toeval tegenkwam tijdens het werken aan deze webdocu, is het organiseren van kampeerterreinen in collectief eigendom. De eerste tip die ik kreeg was NTKC (Nederlandse Toeristen Kampeer Club). Dit is een project dat al sinds 1912 bestaat en intussen is uitgegroeid tot een vereniging met bijna 20 terreinen en meer dan 10.000 leden. Een deel van de terreinen die door heel Nederland verspreid zijn, is in eigendom van de vereniging en een deel wordt gehuurd. Het zijn allemaal kleinschalige bijzondere plekken in de natuur. Geen campings met restaurants, animatie, winkels, midgetgolf en andere faciliteiten, maar rustige plekken in het groen waar bij voorkeur met kleine tentjes wordt gekampeerd. Toen ik contact legde met NTKC om een interview te regelen zei een van de bestuursleden tegen me ‘ik weet niet of we zoveel te vertellen hebben over collectief eigendom. We houden ons helemaal niet bezig met het eigendom. We willen gewoon lekker rustig kamperen.’ ‘Dat is precies waar onze webdocu over gaat’, antwoord ik enthousiast. Toen ik hem vertelde dat de webdocu over het neutraliseren van het eigendom gaat door middel van collectief eigendom constructies, zodat je kunt focussen op datgene je echt wil doen in plaats van nadenken over de waarde, de stijging of daling daarvan en andere financiële motieven, was hij om en wilde hij het inspirerende verhaal van de NTKC vertellen.
Naast de NTKC is er ook het voorbeeld van het Anarchistisch Kampeerterrein Appelscha. Dit is ook een project in collectief eigendom, maar het is heel anders geregeld dan de NTKC. Appelscha is een vereniging met een politieke inslag, een anarchistisch archief en een jaarlijks anarchistisch festival.
Het leuke aan deze twee voorbeelden is dat het aantoont dat je kamperen op verschillende collectieve manieren kunt regelen. Als je kampeervakanties op collectieve manier kunt organiseren, kun je dat met een beetje fantasie ook bedenken en opzetten voor andere vakanties of vrije tijdbesteding.

Andere voorbeelden
Naast deze paar voorbeelden zijn er nog veel meer vormen van collectief eigendom te vinden in onze samenleving. In dit hoofdstuk is er aandacht voor onder andere een buurtcoöperatie, zorgcoöperatie en collectief eigendom in het digitale domein. Die laatste is belangrijk omdat de voorbeelden die we tot nu toe gezien hebben vooral gaan over de fysieke wereld van grond en vastgoed. Natuurlijk zijn die heel belangrijk, maar we wilden het alsmaar groeiende digitale domein zeker niet vergeten. We spenderen steeds meer tijd achter een schermpje en steeds meer apparaten zijn zogenaamd ‘slim’ of geïntegreerd met Artificial Intelligence. Alles is verbonden met het internet dat net als in het ‘normale’, offline leven is ingepikt door grote bedrijven. Tech reuzen met hun zogenaamde ‘sociale’ platformen of algoritmen zijn echter op niks anders uit dan mensen zo lang mogelijk vasthouden op hun platformen en diensten zodat ze zoveel mogelijk geld kunnen verdienen. Deze bedrijven zijn ordinaire geldmachines. Sommige functies van de diensten die ze leveren zouden heel waardevol kunnen zijn als ze niet worden misbruikt voor winstmaximalisatie en het verrijken van de aandeelhouders. In dit hoofdstuk duiken we in het digitale domein om te onderzoeken of er digitale voorbeelden van collectief eigendom zijn. Gezamenlijke projecten met de juiste intenties die als voorbeeld zouden kunnen dienen voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën en het terugveroveren of herontwikkelen van het internet.

Het voornaamste doel van deze webdocu en dit hoofdstuk is om te laten zien dat eigenlijk alles in collectief eigendom georganiseerd kan worden.

Alles kan in collectief eigendom
Het voornaamste doel van deze webdocu en dit hoofdstuk is om te laten zien dat eigenlijk alles in collectief eigendom georganiseerd kan worden. Er zijn voorbeelden genoeg en hopelijk inspireert deze bundeling van verhalen tot creativiteit en nieuwe ontwikkelingen.
Collectief eigendom is een neutrale constructie die door iedereen gebruikt kan worden, onafhankelijk van kleur, leeftijd, klasse, gender en/of politieke voorkeur. Het belangrijkste is de wil om iets gezamenlijk te organiseren zonder dat je er persoonlijk rijk van wordt. Gemeenschappelijk, voor de lange termijn en met het oog op de natuur en toekomstige generaties. Democratiseren in plaats van het creëren van meer monopolies en ouderwetse hiërarchische structuren.
Deze docu is bedoeld als inspiratiedocument, maar ook als bron van kennis. We vinden dat kennis en ervaring gedeeld moeten worden. Net zoals uitkomsten van universitair onderzoek, de ontwikkeling van vaccins en andere kennis en technologie die met publieke middelen zijn gefinancierd ook toegankelijk gemaakt zouden moeten worden. Door kennis te delen kunnen anderen eigen, nieuwe projecten opzetten en kan de coöperatieve beweging blijven groeien.
We kijken uit naar een toekomst waarin niet alleen wonen, vrijplaatsen, landbouw, natuurbescherming, kampeerterreinen en het opwekken van energie collectief geregeld zijn, maar waarin er ook ideeën worden gerealiseerd voor sectoren zoals communicatie, vervoer, educatie, zorg, enzovoorts. In sommige sectoren zijn de eerste initiatieven al begonnen dus laten we ervoor zorgen dat die de aandacht en waardering krijgen die ze verdienen. De kennis en ervaring die daarin wordt opgedaan wordt hier gedeeld zodat ook anderen aan de slag kunnen.