Collectief Kapitaal

Bestaanszekerheid is veel meer dan een financieel construct

Als collectief maakt Collectief Kapitaal zich hard voor een sociaal rechtvaardige verdeling van geld en middelen, maar ze richten zich ook op het blootleggen, onderzoeken en veranderen van de diepgewortelde denkbeelden en overtuigingen die dat in de weg staan. Het vertrekpunt is het collectief, de gemeenschap, want alleen als we samen optrekken, kunnen de dingen anders.

Het ontstaan
Collectief Kapitaal is in 2020 bedacht en opgericht door Denise Harleman. Een voorstel voor een samenleving waarin geen mens meer hoeft te vechten voor zijn/haar bestaan. Het richt zich niet op de symptomen van het falende systeem maar werkt aan een nieuw, concreet alternatief. Aan een toekomst waarin iedereen bestaanszeker is en we de grote vraagstukken weer als gemeenschappelijke opgaven zien.
Het project ontstond in de corona tijd toen er veel werd gesproken over solidair zijn met elkaar, en naar elkaar omzien. De vragen: hoe geef je een solidaire samenleving vorm? wat is een solidaire samenleving? en wat is er voor nodig? waren het startpunt voor Collectief Kapitaal.
Vrijwel direct nadat het idee voor Collectief Kapitaal ontstond stuurde Denise 100 vrienden en bekenden een brief met de vraag of ze allemaal €400 wilden inleggen. Met die €40.000 zouden ze verschillende mensen kunnen helpen die bestaansonzeker waren. Een experiment want het draaide Denise niet alleen om het schenken van geld maar ook om het onderzoek naar de werking van solidariteit en wat zo’n project doet met zowel de schenker als de ontvanger.
Rachelle ontving ook een brief en bood vrijwel direct aan om mee te helpen. Vanuit haar achtergrond als maatschappelijk/cultureel fondsenwerver dacht ze - naast de financiële bijdrage ook op andere manier - een bijdrage aan het project te kunnen leveren en zelf te leren over hoe je mensen bij elkaar kunt brengen die om niet aan elkaar geven en gezamenlijk optrekken.
Intussen is Rachelle voorzitter van het bestuur en werkt ze formeel 1 dag (informeel wat meer) per week aan het uitbouwen van Collectief Kapitaal.

Groei
Collectief Kapitaal is in de afgelopen jaren behoorlijk gegroeid. Het begon in 2020 met 100 donateurs en inmiddels zijn er dat al 2000+ verspreid door het hele land. Donateur betekent overigens niet dat je persé financieel bijdraagt, maar dat je íets deelt met de gezamenlijke pot. Dat betekent dat je direct lid wordt en deelnemer. Collectief Kapitaal is (de naam zegt het al) natuurlijk een collectief. Hoewel ze bij de start voor de stichting als rechtsvorm hebben gekozen functioneren ze meer als vereniging met leden, werkgroepen en lokale collectieven. Collectief Kapitaal vindt het belangrijk om naar een organisatievorm te streven waarin iedereen zijn/haar plek kan vinden. Waar iedereen vanuit eigen talenten en energie kan bijdragen en ze toch een geheel vormen samen. Er zijn momenteel verschillende cirkels voor o.a. onderzoek, communicatie, strategie, open inschrijving, community building, financieel en programma. Al deze cirkels hebben de bevoegdheid om bepaalde besluiten te kunnen nemen dus als actief lid van Collectief Kapitaal kun je echt meebeslissen.

Financiële constructie
De groep mensen die last hebben van bestaansonzekerheid is groeiende. In Rotterdam noemt 1 op de 10 mensen zichzelf bestaansonzeker, in Amsterdam 1 op de 12. Er zijn natuurlijk delen in de stad waar dat gevoel minder is maar het is een feit dat er heel veel mensen zijn die financieel niet meer kunnen rondkomen en geen vangnet hebben voor als er iets onverwacht mis gaat. Lang werd er gedaan alsof bestaansonzekerheid niet bestond want de zekeren en onzekeren waren fysiek verdeeld in verschillende wijken. Doordat de energiecrisis opeens ook de mensen met middeninkomens hard raakte werd het probleem groter en zichtbaarder. Pas op dat moment bleek dat we het probleem niet meer kunnen negeren. Dat het een gezamenlijk probleem is.

Het gaat naast geld ook om de vraag of er iemand is waarop je kunt terugvallen, of er iemand is die je kunt vragen voor kennis, advies en tijd indien dat nodig is.

Bestaanszekerheid wordt binnen de politiek vaak gezien als financiële constructie. Anderen denken bij bestaanszekerheid naast het hebben van voldoende geld ook aan een dak boven je hoofd en toegang tot onderwijs. Praktische en zeer belangrijke zaken natuurlijk want zonder die zaken ontstaat vaak een gevoel van onzekerheid, stress en zelfs gevaar. Door Collectief Kapitaal zijn Denise en Rachelle er echter achter gekomen dat bestaanszekerheid daarnaast ook een hele sterke sociale component heeft. Het gaat naast geld ook om de vraag of er iemand is waarop je kunt terugvallen, of er iemand is die je kunt vragen voor kennis, advies en tijd indien dat nodig is. En bestaanszekerheid gaat ook over de sociale en culturele denkbeelden die de kijk op onze samenleving, en de inrichting ervan, bepalen. En daarmee onze omgang met elkaar. Denkbeelden die jij, bewust of onbewust, ook misschien wel hebt. Over succes en falen. Macht en zeggenschap. Eigenaarschap en bezit.
Vaak wordt gedacht dat degene die bestaansonzeker is daar zelf schuldig of verantwoordelijk voor is. Die persoon heeft iets niet goed gedaan en dat probleem moet dan door iemand anders worden opgelost. Bij Collectief Kapitaal proberen ze die gedachte los te laten en samen te kijken naar de situatie waarin iemand zich bevindt. Collectief Kapitaal heeft niet voor iedereen de antwoorden maar probeert er een gezamenlijke verantwoordelijkheid van te maken en samen te kijken wie welke rol heeft in de bestaansonzekerheid van iemand. Dat kunnen soms best onprettige gesprekken zijn want er wordt niet alleen gekeken naar de betreffende persoon maar ook naar hoe het handelen en denken van de schenker van invloed is, en hoe het systeem van invloed is op de situatie. Het is een onderzoek naar collectiviteit en gedeelde verantwoordelijkheid.

Collectief Kapitaal verschilt - ondanks duidelijke overeenkomsten - toch van mening over het basisinkomen. Natuurlijk wordt er in beide gevallen geld weggegeven maar in het geval van het basisinkomen komt het geld van een anonieme overheid terwijl het geld bij Collectief Kapitaal van andere burgers komt. Mensen die je in de ogen aan kunt kijken. Er ontstaat op die manier connectie, een relatie, en een extra dimensie die belangrijk is voor het daadwerkelijk onderzoeken van de betekenissen die we geven aan woorden zoals vertrouwen, macht, ongelijkheid, kwetsbaarheid en solidariteit.

Waarden
Belangrijke waarden binnen Collectief Kapitaal zijn: onvoorwaardelijkheid, waardigheid, autonomie en vertrouwen. Dat is de basis en Rachelle beseft dat die basis heel anders is dan het system, dan de samenleving die we met elkaar in stand houden. Als je bijvoorbeeld in de bijstand zit of andere toeslagen krijgt dan wordt je veel gecontroleerd. Controle uit wantrouwen, want men gaat er vanuit dat er misbruik wordt gemaakt. Er zijn veel onterechte vooroordelen.
Hetzelfde geld voor waardigheid. Zodra je in de bijstand zit wordt je anders bekeken, anders beoordeeld en klein gehouden. Daar zie je heel duidelijk een gebrek aan waardigheid en dat moet echt veranderen. Waardigheid betekent onder andere dat je zelf bepaald wat je met je geld doet, dat je als gever geen voorwaarden stelt, geen vragen stelt.
Natuurlijk is het goed dat er een overheid is die dingen regelt maar het is niet genoeg. Collectief Kapitaal probeert los van de overheid te kijken hoe de samenleving eruit zou kunnen of moeten zien. Op kleine schaal beginnen met iets nieuws. Een proeftuin vanwaar uit de learnings terug naar het systeem kunnen worden gebracht. Het zou volgens Rachelle fantastisch zijn als Collectief Kapitaal op een gegeven moment niet meer nodig zou zijn. Als het systeem, de samenleving ook zou zijn gebaseerd op waardigheid, vertrouwen, autonomie en onvoorwaardelijkheid. Maar de vraag is of we daar ooit zullen komen. Misschien is het juist belangrijk dat er plekken zoals Collectief Kapitaal zijn, die continue en proeftuin zijn van liefdevol samenleven.

Rachelle merkt dat mensen echt te veranderen zijn en dat geeft hoop want als je mensen kunt veranderen dan kun je het systeem uiteindelijk ook veranderen.

Van onderop
Ondanks het feit dat Collectief Kapitaal veel experimenteert wordt er ook samengewerkt op gemeentelijk en rijksniveau. Er is volgens Rachelle geen onwil vanuit de overheid. Iedereen begrijpt dat het zo niet verder kan maar niemand weet hoe het dan wel moet. We hebben met elkaar een ingewikkeld systeem gebouwd dat heel moeilijk te veranderen is.
Het mooie is dat Rachelle merkt dat mensen echt te veranderen zijn en dat geeft hoop want als je mensen kunt veranderen dan kun je het systeem uiteindelijk ook veranderen. De kracht van burgerinitiatieven, van het verenigen en samen optrekken zit erin dat je op die manier van onderop iets veranderd, niet vanuit het systeem maar juist door een gezamenlijke visie en solidariteit. En solidariteit gaat niet over het dichten van de kloof, maar over zorgen dat mensen aansluiting vinden bij de rest, of elkaar helpen in tijden van nood. Solidariteit draait om het opbouwen van collectieve daadkracht vanuit de gedachte dat iets wat jou is overkomen, niemand mag overkomen. Dit begint bij het leren begrijpen dat er een relatie is tussen de eigen positie en die van de ander. Ook al verschillen onze levens, het huidige systeem heeft ons allemaal in de greep. Collectief Kapitaal doet een tegenvoorstel, waarin we elkaar juist vertrouwen en als gelijken aanvaarden. We delen, proberen nieuwe dingen, onderzoeken en reflecteren, en gaan als verschillende lokale collectieven de barricades op voor bestaanszekerheid.

Overheid
Het eerste anderhalf jaar is Collectief Kapitaal bezig geweest om ervoor te zorgen dat ze überhaupt geld konden weggeven. Er zijn namelijk nogal wat wetten die het onmogelijk maken om geld zomaar weg te geven. Zo is het nog steeds niet gelukt om geld weg te geven aan mensen in de bijstand. De ingewikkelde structuur van toeslagen en controles maakt het vooralsnog onmogelijk om die mensen financieel te ondersteunen. Momenteel worden via Collectief Kapitaal mensen ondersteunt die werken maar van dat geld niet kunnen rondkomen. De werkende armen. Voor die mensen is het van belang dat het van Collectief Kapitaal ontvangen geld niet in een bepaalde belastingbox als inkomen wordt meegenomen. Of dat het wordt gezien als inkomst vanuit een loterij, omdat Collectief Kapitaal met een systeem van loting werkt. Allemaal dingen die mis gaan in het systeem. Issues die door Collectief Kapitaal worden aangekaart en hopelijk daarna veranderd. Een proces van blootleggen, aankaarten en veranderen.
Het is Collectief Kapitaal uiteindelijk gelukt om door de Belastingdienst aangemerkt te worden als ANBI-stichting. ANBI staat voor Algemeen Nut Beogende Instelling. Hierdoor mogen ze onbelaste schenkingen doen, mits deze worden verricht in het kader van de doelstelling. Daarnaast wordt de schenkingen die ze doen aangemerkt als ‘gift’, waardoor er ook geen inkomstenbelasting over betaald dient te worden door de ontvanger.

Bijeenkomsten
Er wordt in Nederland ontzettend veel gegeven aan goede doelen maar de manier waarop is vaak erg afstandelijk, en vaak wil men duidelijk weten wat er met het gedoneerde geld wordt gedaan. Geven voelt goed en mensen laten het graag aan anderen weten als ze hebben gegeven aan een goed doel. Een klopje op de eigen borst. De uitdaging blijft echter om te geven vanuit gelijkwaardigheid, zonder controle en verantwoording.
Collectief Kapitaal organiseert bijeenkomsten/gespreksavonden voor leden in verschillende steden. Ze zijn er van overtuigd dat het samenbrengen van leden belangrijk is in de ontwikkeling van het project. Elkaar ontmoeten, iemand in de ogen kijken en geïnspireerd raken vanuit gelijkwaardige posities.
Tijdens die bijeenkomsten gaat het onder andere over de grenzen of grenzeloosheid van solidariteit, vertrouwen of liefde. En hoe iedereen daarin z’n eigen rol bij inneemt.  Natuurlijk gaat het gesprek soms over de grenzen van vertrouwen. ‘Zomaar’ geld weggeven klinkt wellicht naïef maar is belangrijk in de ontwikkeling van hoe je als mens in de samenleving wil staan en wat voor keuzes je daarin wil maken. Rachelle begrijpt best dat er soms kritiek is op deze manier van werken maar ziet Collectief Kapitaal als een gezamenlijk leerproces waarin je zoekt naar collectiviteit en wil daarin ook best naïef zijn. Dat is soms nodig om een verandering in het hart en het hoofd te doen plaatsvinden.

Aanmelden
In de steden waar Collectief Kapitaal actief is, op het moment zijn dat Amsterdam, Rotterdam, Arnhem en Utrecht. Iedereen kan lid worden van het collectief. Één a twee keer per jaar wordt in elke stad een specifiek postcodgebied gekozen waar de actie van het geld herverdelen plaatsvindt. Bewoners kunnen zich dan inschrijven voor een schenking als ze ouder zijn dan 18 jaar en wanneer ze op of onder het bestaansminimum leven. Aanmelders bepalen zelf of ze bestaan onzeker zijn of niet. Door loting wordt er vervolgens bepaald wie een bijdrage van Collectief Kapitaal krijgt en daarna wordt er een gesprek gevoerd over mogelijke andere toeslagen, belastingen en andere praktische zaken.
Momenteel krijgen mensen van Collectief Kapitaal 12 maanden lang €1000 per maand. Dat krijgen ze dus bovenop het geld dat ze verdienen met hun werk. Ongeacht hoeveel men verdient en of dat bedrag elke maand gelijk is krijgen ze allemaal hetzelfde. Een stukje stabiliteit. Soms stelt het mensen in staat om eindelijk naar de tandarts te gaan of om door te groeien naar een andere baan. Soms helpt het om zelfverzekerder te worden, een beter opvoeder te zijn of gewoon om je meer mens te voelen.

Inkomsten
Collectief Kapitaal genereert inkomsten uit twee verschillende financieringsstromen. De eerste stroom bestaat uit donaties van mensen uit heel Nederland. Sommigen van hen geven eenmalig een bedrag, anderen delen op maandelijkse basis een deel van hun inkomen. Van deze donaties gaat 75% de collectieve pot in. Vanuit die collectieve pot doet Collectief Kapitaal gedurende een jaar maandelijkse schenkingen van €1.000 aan vijf (of als de pot het toelaat meer) mensen per stad waar ze actief zijn. Van die 25% gebruiken ze 5% voor beheer en administratiekosten. De overige 20% gebruiken ze voor de dekking van kosten die de missie helpen te verwezenlijken. Zo organiseert Collectief Kapitaal organiseert een doorlopend onderzoek en vindt er reflectie en kennisdeling plaats.

Als de olievlek groot genoeg is zal die een verandering van mindset, verandering van gedrag en verandering van het hart tot gevolg hebben en daarna kunnen politici en beleidsmakers niet achter blijven.

Groei
In het begin ging de groei van Collectief Kapitaal vooral via-via. Door de netwerken van de mensen die al meededen. Wat later, toen Collectief Kapitaal een aantal keer media aandacht kreeg kwam er een nieuwe boost.
De groei van Collectief Kapitaal betekende dat er na Amsterdam ook werd uitgerold in Rotterdam, Arnhem en Utrecht. Steeds meer mensen op verschillende plekken die meebeslissen en mee ontwerpen. Burger voor burger, persoon voor persoon. En elke persoon heeft vrienden, werkt ergens, is vader van een kind dat ergens op school zit, zit bij een sportvereniging en ga zo maar door. Plekken waar het gedachtengoed zich kan verspreiden. Iedereen wordt als het ware ambassadeur. Als de olievlek groot genoeg is zal die een verandering van mindset, verandering van gedrag en verandering van het hart tot gevolg hebben en daarna kunnen politici en beleidsmakers niet achter blijven. Er zijn volgens Rachelle overigens ook deelnemers bij Collectief Kapitaal die in hun werkende leven beleidsmaker of werkzaam bij de gemeente zijn. Dus ook op die manier sijpelt het gedachtengoed door in de systeemwereld.

Het begint bij het geloven in de liefde die in ieder mens zit. Zoals o.a. Charles Eisenstein of Bell Hooks schreven gelooft Rachelle in de mens die wil delen en de mens die naar elkaar om wil zien. We zijn echt ge-wired om samen te leven en samen op te trekken. En dus gelooft Rachelle ook in verandering en het anders laten denken van mensen.
De uitdaging ligt vooral in het aanspreken van mensen die je normaal niet tegen komt. Het meekrijgen van gelijkgestemden is relatief makkelijk in vergelijking met het aanspreken van mensen die nog nooit over deze thema’s hebben nagedacht. Dus de vraag is hoe je een vrij abstract gedachtengoed als dit vertaald om het mainstream te maken.

Drie lijnen
Om verandering te bewerkstelligen heeft Collectief Kapitaal 4 lijnen uitgezet. De eerste is de lijn van het collectiviseren. Lokale collectieven bouwen van individuele burgers die dingen gaan delen. Iedereen deelt iets met het collectief, en kiest zelf wat. Samen beheren ze wat er in de pot zit - kapitaal, netwerk, ideeën, arbeid, zorg voor elkaar en/of tijd. Ook verdiepen de lokale collectieven zich in allerlei andere noodzakelijke hervormingen en acties die nodig zijn om systeemverandering mogelijk te maken. De tweede lijn zijn de acties de verbeelden hoe een andere, liefdevolle samenleving eruit kan zien. Door acties te doen wordt er betekenis gegeven aan begrippen die bepalend zijn in het gedachtengoed van Collectiefkapitaal. De derde lijn is kennisdeling, dus de learnings naar buiten brengen. En de vierde is die van agenderen om het geleerde ook echt de wereld en systemen in te krijgen.
Om die 4 lijnen te ondersteunen is er vanaf het begin een participatief actieonderzoek gestart. Alles wordt onderzocht. Niet alleen aan de kant van degene die geld heeft ontvangen maar juist ook bij degenen die geld hebben gegeven. De gever is net zo goed een onderzoeksobject. En ook het collectief is een onderzoeksobject want hoe organiseer je jezelf als groep? Hoe bouw je een goed werkend collectief?

Eindeloze mogelijkheden
De basis van Collectief Kapitaal, dus het inzamelen van geld en dat vervolgens aan mensen geven die niet genoeg hebben is een heel simpel, logisch en goed idee. Persoonlijk kan ik me voorstellen dat je de basis van dit idee ook zou kunnen gebruiken voor andere doeleinden. Dus door bijvoorbeeld divisies te maken binnen Collectief Kapitaal. Aan de ene kant blijf je natuurlijk datgene doen waarmee je bent begonnen, maar wat als mensen ook geld gaan doneren aan Collectief Kapitaal om daarmee de natuur te beschermen, of om regeneratieve boeren van grond te voorzien?
Collectief Kapitaal is een duidelijke krachtige naam. Het zou een platform kunnen worden zoals Voordekunst of andere crowdfunding projecten waarmee geld kan worden opgehaald voor zaken die collectief geregeld worden en indien het gaat om eigendom natuurlijk in een collectief eigendom constructie worden gegoten. Collectief Kapitaal is een geniaal project en wat mij betreft zijn de mogelijkheden eindeloos.
Als ik Rachelle vraag of ze al eens nagedacht hebben over het inzetten van hun project voor andere doeleinden dan hetgeen waarmee ze begonnen zijn antwoord ze dat dat niet het geval is maar dat ze het wel een interessante gedachte vindt. Als het maar begint met dezelfde waarden, dus vanuit vertrouwen, autonomie, collectiviteit en waardigheid. En dat moet volgens Rachelle zeker kunnen.