Kapitaloceen

Postkapitalistisch experiment
Dido en David zijn beiden niet afkomstig uit een boerenfamilie, maar twee enthousiastelingen die na omzwervingen via klimaatstudies, zeevaartschool, aardwetenschappen, wetenschapsfilosofie en landbouwschool Warmonderhof besloten om boer te worden
Tijdens hun laatste studie aan de Warmonderhof (een biodynamische landbouwschool) leerden ze voornamelijk over plantjes, maar niet over hoe je als boer aan land komt. Toen ze er vervolgens achter kwamen dat de kleinschalige Nederlandse boer al decennia lang worstelt met de schaalvergroting van de landbouw en dat Nederland het land is met één van de duurste grondprijzen ter wereld, besloten ze in actie te komen. Ze stopten met de landbouwschool en stortten zich op een nieuw eigen project genaamd Kapitaloceen. Stichting Kapitaloceen is een postkapitalistisch experiment met de doelstelling om land vrij te kopen voor twee gemarginaliseerde groepen, namelijk de idealistische, kleinschalige, agro-ecologische boer en het niet-menselijke leven.

Stichting Kapitaloceen is een postkapitalistisch experiment met de doelstelling om land vrij te kopen voor twee gemarginaliseerde groepen, namelijk de idealistische, kleinschalige, agro-ecologische boer en het niet-menselijke leven.

Kapitaloceen
De naam Kapitaloceen is afgeleid van de geologische tijdvakken waarin wij mensen de geschiedenis indelen. Die tijdvakken worden gedefinieerd door de gevolgen van veranderingen in het klimaat, de gelaagdheden in de gesteentes in de grond en de vorming van landschappen, rivieren en zeeën. Momenteel leven we in het Holoceen. Een tijdperk dat zo’n 11.700 jaar geleden begon en volgde op het Pleistoceen.
In die geologische wereld wordt steeds meer gesproken over het Antropoceen. Dat is het tijdperk (dat volgt op het Holoceen) waarin het aardse klimaat en de atmosfeer worden beïnvloed door het menselijk handelen. Door ontbossing, verbranding van fossiele brandstoffen en door grootschalige landbouw is de concentratie van bijvoorbeeld broeikasgassen in de atmosfeer snel veranderd. Dit leidt tot een toename van het broeikaseffect, en daarmee tot de opwarming van de aarde. Deze veranderingen hebben weer gevolgen zoals het smelten van grote ijsvlakken, de stijging van de zeespiegel en toegenomen erosie.
In de academische wereld, en dan vooral de sociologie, kunst, filosofie en antropologie, is er kritiek op het woord Antropoceen. Het woord insinueert namelijk dat alle mensen verantwoordelijk zijn voor de gevolgen van de klimaatveranderingen waarmee we momenteel te maken hebben. Dat is echter niet helemaal juist. Iemand die bijvoorbeeld een retourvlucht tussen Amsterdam en Brussel (175 km) maakt, stoot daarbij net zo veel CO2 uit als de gemiddelde persoon die een heel jaar in Mali leeft. Laat staan de mensen die vijftig keer per jaar vliegen, een luxe jacht, drie villa’s en meerdere auto’s hebben. Nee, het zijn niet alle mensen die door hun consumptie een negatieve invloed hebben op het klimaat, maar de mensen die toegang hebben tot veel kapitaal. Om deze reden vinden sommigen dat een nieuw tijdperk niet het Antropoceen maar het Kapitaloceen genoemd zou moeten worden.
Toen Dido en David de Kapitaloceen-redenering ontdekten beseften ze dat de noodzakelijk transitie niet gaat om het veranderen van alle mensen maar om de verdeling van kapitaal. Dat inzicht wilden ze graag toepassen in de landbouw en daarom richtten ze in 2021 na wat denkwerk samen met een derde persoon Stichting Kapitaloceen op.

Van Matsutake naar De tuinen van de egel
Meteen na de oprichting van Stichting Kapitaloceen begonnen ze met het ophalen van geld in de vorm van rentevrije leningen en donaties. Een paar maanden later hadden ze al ongeveer €380.000 opgehaald en hebben ze het eerste stuk grond van 4,5 hectare vrijgekocht in Gorsel (tussen Zutphen en Deventer). Aanvankelijk noemden ze dat eerste project Matsutake, naar één van de duurste paddenstoelen op aarde. Deze Matsutake paddenstoel groeit rondom verschillende Japanse steden op de ruïnes van het kapitalisme; die groeiplekken worden zo genoemd omdat er in Japan zo’n 200 jaar geleden heel veel bossen werden gekapt om huizen te bouwen. Op de plek van die gekapte bossen staan nu productiebossen met vooral naaldhout, en juist in die bossen - die er vroeger niet waren - floreert de Matsutake paddenstoel. Die paddenstoel heeft het daar naar z’n zin en is intussen zelfs meer waard dan de truffel.
Met hun eerste stuk grond wilde Stichting Kapitaloceen een soort Matsutake zijn en floreren op de ruïnes van het Nederlandse kapitalisme.
Omdat de naam Matsutake wat moeilijk viel in de lokale context is deze uiteindelijk veranderd in De tuinen van de Egel.
Het stuk grond waarop ze begonnen was vroeger van een fruitteeltbedrijf dat op zeer gangbare manier met infusen van water en kunstmest pruimen en aardbeien teelde in een constructie van veel staal. De overblijfselen van dat bedrijf en al de achtergebleven stalen constructies zullen de komende jaren plaats maken voor nieuwe bomen, groenten en fruit.

Verdeling van het land
Een belangrijke voorwaarde van Stichting Kapitaloceen is dat alle stukken land die ze weten vrij te kopen worden verdeeld tussen de boer, de gemeenschap en het niet-menselijke leven. Dat wil zeggen dat een Kapitaloceen project altijd voor minimaal 50% bestaat uit land dat niet bedoeld is voor de mens. Die 50% is bedoeld als natuurgebied voor dieren en ander niet-menselijk leven. Van de overgebleven 50% is maximaal 10% voor de boer die het land beheert om daar bijvoorbeeld een mooie ecologische CSA (Community Supported Agriculture) tuin van te maken waarmee een inkomen kan worden gegenereerd. Op de andere 40% van het land wordt eerlijk gedeeld en samen geleefd, in de praktijk zou dat bijvoorbeeld een gemeenschappelijk voedselbos kunnen zijn.

Ze vinden dat eigendom teveel een door de mens bedachte constructie is en dat al het niet-menselijk leven daar onterecht van wordt uitgesloten.

Collectief non-eigendom
Voor Stichting Kapitaloceen is het van groot belang om het eigendom zo ver mogelijk te neutraliseren. Of zoals ze dat zelf zeggen: te ont-eigendommen. Zij vinden dat eigendom teveel een door de mens bedachte constructie is en dat al het niet-menselijk leven daar onterecht van wordt uitgesloten. Omdat juist het niet-menselijke leven van groot belang is voor Stichting Kapitaloceen spreken zij liever niet over collectief eigendom maar over collectief non-eigendom.
Ze hebben hun eigendomsconstructie zo ingericht dat Stichting Kapitaloceen degene is die het geld ophaalt. De stichting verpakt dat geld vervolgens in een renteloze hypothecaire lening - met strikte voorwaarden - voor bijvoorbeeld landvereniging De tuinen van de Egel. Die vereniging koopt de grond en is dus op papier de eigenaar. Die vereniging verpacht die grond daarna weer kosteloos (en onder strenge voorwaarden) aan de boeren die het land bewerken, in dit geval VOF de Boktor.
Belangrijk detail in deze structuur is dat Stichting Kapitaloceen altijd lid is van de landvereniging die het stuk land koopt. Een bijzonder lid waarvan instemming nodig is indien er beslissingen gemaakt moeten worden over het kopen of verkopen van land, over het aangaan van nieuwe leningen, statutenverandering, enzovoorts. De stichting regelt en beheert het kapitaal dat nodig is voor de aankoop van stukken land en voor elk nieuw project wordt er een nieuwe landvereniging opgericht. Op die manier wordt het land dus niet centraal maar decentraal aangekocht en wordt Stichting Kapitaloceen geen grootgrondbezitter. De vraag van wie het land is doet er feitelijk niet meer toe en de boer die het land bewerkt kan het land nooit of te nimmer verkopen.

Financiering
De manier waarop Stichting Kapitaloceen de aankoop van de grond financiert werkt op basis van renteloze leningen. Dat betekent dat, zodra ze een stuk land hebben gevonden om te kopen, ze op zoek gaan naar mensen die geld willen uitlenen zonder daar rente voor te ontvangen. Die lening is om te beginnen voor de overzichtelijke periode van 2,5 jaar. Na die 2,5 jaar vraagt Kapitaloceen aan degenen van wie ze het geld hebben geleend of ze het nog eens 2,5 jaar of misschien wel voor onbepaalde tijd kunnen missen. Er wordt dus in principe niet afgelost, tenzij ze donaties in plaats van leningen ontvangen. Ze hebben bewust gekozen voor renteloze leningen omdat ze absoluut niet willen dat ingelegd kapitaal meer waard wordt. Het idee dat mensen geld verdienen op het uitlenen van geld wordt dus volledig verworpen door Kapitaloceen. Dat zal in de praktijk betekenen dat sommige mensen geen geld zullen uitlenen, maar op dit punt zullen zeker geen compromissen gesloten worden.
Het systeem van de renteloze leningen is een mooi postkapitalistisch model maar tegelijkertijd de achilleshiel van Kapitaloceen. Indien ze een stuk land na een tijdje niet meer gefinancierd krijgen omdat er niet genoeg mensen zijn die renteloos geld willen uitlenen, dan moet het land misschien wel weer verkocht worden.
Als het land bij verkoop onverhoopt minder opbrengt dan waarvoor het gekocht is, dan krijgen de mensen die geld hebben ingelegd wat minder terug. Dat is vastgelegd in de leenovereenkomst. Eventuele verliezen na daling van grondprijzen worden niet door Stichting Kapitaloceen gedragen. Mocht het land voor meer geld verkocht worden dan het gekost heeft dan is het juridisch gewaarborgd dat die winst nooit individueel te gelde gemaakt kan worden. De winst zal worden gebruikt voor de financiering van nieuwe Kapitaloceen projecten, of in het geval Kapitaloceen ophoudt te bestaan, gedoneerd worden aan een organisatie met vergelijkbare doelstellingen.
Dido en David zijn echter optimistisch. Ze geloven er heilig in dat dit model gaat werken omdat er genoeg mensen zijn met passief kapitaal dat ze zonder veel problemen kunnen uitlenen. Ze zijn zelfs van mening dat het hebben van kapitaal verantwoordelijkheden met zich meebrengt en willen mensen daar graag op aanspreken. Daarbij denken ze dat het steeds makkelijker zal worden om mensen te enthousiasmeren omdat ze naast de mooie woorden van het PR praatje nu ook De tuinen van de Egel als voorbeeld en ervaring kunnen delen.
Een belangrijk detail dat hierbij nog vermeld moet worden is dat geld uitlenen aan Kapitaloceen niet betekent dat je aandeelhouder met stemrecht wordt. Geldschieters worden vriendelijk bedankt maar mogen niet meebeslissen over wat er op het land gebeurd, wat dat betreft staat de autonomie van de boer voorop, mits de boer zich natuurlijk aan de regels van Kapitaloceen houdt en het land op 50-10-40 manier verdeelt zoals dat wordt voorgeschreven.

Solidaire betalingen
Momenteel werken ze met 3 boeren ieder 3 dagen per week bij De tuinen van de egel. Er zijn al een aantal CSA abonnementen van mensen die per maand of per seizoen betalen voor de producten die ze via De tuinen van de Egel geleverd krijgen of die ze zelf mogen komen oogsten. Dat loopt nog niet echt storm en daarom hebben ze ook een winkeltje aan de weg gemaakt. Een eenvoudig stalletje met groenten en fruit uit de tuin voor mensen uit de buurt. Voor de verkoop van deze producten hanteren ze een solidair prijsbeleid. Dat wil zeggen dat ze niet kijken naar marktprijzen van producten maar vooral naar de tijd die het kost om iets te produceren. Van de mensen die producten kopen wordt gevraagd om voor deze tijd te vergoeden aan de hand van het eigen bruto uurloon. Op het stalletje hangt een tabelletje waarop staat wat een logische prijs zou zijn indien je zelf op bijstand niveau zit, als je op model niveau zit of zelfs daarboven. Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld een kilo pruimen voor iemand in de bijstand €2 kost en voor iemand die bovenmodaal verdient €8. Niet iedereen snapt dit systeem maar veel mensen vinden het mooi en waarderen het dat je op deze manier ook degenen met een kleinere portemonnee de mogelijkheid biedt om gezond, onbespoten voedsel te eten.

Dat er radicale veranderingen plaats moeten vinden in de landbouw staat namelijk als een paal boven water.

Boerenprotesten
Dat er in Nederland problemen zijn rondom de landbouw en boeren is Dido en David uiteraard niet ontgaan. Zij snappen als geen ander dat de boer vastzit tussen de Rabobank, de hoge grondprijzen, de supermarkten die de laagst mogelijke prijs verwachten en alle lobby van kunstmest en chemicaliën daar omheen. Dat de agribusiness onderdeel is van de boerenprotesten vinden ze hypocriet omdat zij handelen uit eigen belang en veel geld verdienen aan het huidige model. De grote mate van aandacht voor de omgekeerde vlaggen actie vinden ze onnodig, vooral het nationalistische randje dat de protesten met zich meebrengen vinden ze erg eng. Vanuit Kapitaloceen is er zeker steun en begrip voor de boerenprotesten maar ze zijn absoluut geen voorstander van de dingen zo laten als ze zijn. Dat er radicale veranderingen plaats moeten vinden in de landbouw staat namelijk als een paal boven water.

Overheid
De situatie met stikstofcrisis, ecologische crisis en klimaatcrisis is een door ons zelf gecreëerde situatie. De overheid heeft hier sinds de jaren ’50-’60 van de vorige eeuw beleidsmatig op aangestuurd. De kleine boeren werden weggespeeld, verdrukt, en konden zich niet meer redden. De boer van tegenwoordig moet op zo groot mogelijke schaal, zo efficiënt mogelijk, zo veel mogelijk volume omzetten voor een zo laag mogelijke prijs. Een beleid dat heeft geresulteerd in monoculturen met veel pesticiden en kunstmest. Als je daar als boer niet in meegaat dan krijg je van de bank geen lening en heb je dus geen toegang tot land.
De gemiddelde boer in Nederland heeft meer dan 30 hectare land. Er zijn zelfs boeren die meer dan 1000 hectare hebben. Dus stel je gaat uit van 30 hectare voor een prijs van gemiddeld €70.000 per hectare dan kom je op een bedrag van €2.100.0000 voor alleen de grond. Die prijs per hectare is absurd en onmogelijk voor de kleinschalige agro-ecologische boer. Het is tragisch dat Nederland de grond voor landbouw heeft overgeleverd aan de markt. 
Die €70.000 per hectare is in Frankrijk maar €5.000 omdat ze het daar niet beschouwen als een marktproduct. Er is regulering, een maximumprijs en er is in Frankrijk zelfs een situatie gecreëerd waarin beginnende, kleine, biologische boeren voorrang krijgen bij de aankoop van grond.

Toekomst
Grond is schaars en staat steeds meer onder druk. Niet alleen door de landbouw maar ook door huisvesting, energieopwekking en de industrie. Als we een eerlijke gezonde toekomst willen zonder crisissituaties dan is het zaak om zo snel mogelijk een grondpolitiek in te voeren die los staat van de werking van de markt.
Boeren zijn onmisbaar. We hebben meer boeren nodig en liefst dus idealistische boeren. Stichting Kapitaloceen is opgericht om de kennis, ervaring en juridische structuren die worden opgebouwd te delen. Open source! Dido en David zijn zelf boer en willen dat ook blijven maar ze hopen door middel van Stichting Kapitaloceen ook andere boeren te kunnen helpen door land vrij te kopen. Op het moment heeft een belangrijk deel van hun werk te maken met politieke bewustwording onder de kleinschalige boeren. Aan iedereen duidelijk maken dat het niet oké is dat ze op een halve hectare geliberaliseerde dure pachtgrond hun werk doen. Dat ze allemaal minimaal 10 keer zoveel grond zouden moeten hebben, voor de lange termijn, onder voorwaarden die redelijk zijn.